Kamienica ul. Kochanowskiego 10P, Otwock (sanatorium „Zofiówka”, pawilon dla mężczyzn)

Jeden z kilku znajdujących się na dużej, 17-hektarowej działce budynków, należący do kompleksu zabudowań dawnego żydowskiego szpitala psychiatrycznego pn. „Zofiówka”. Początki przedsięwzięcia sięgają 1906 r., kiedy z inicjatywy Adama Wizela (psychiatry), Samuela Goldflama (neurologa), Ludwika Bregmana (neurologa) i Adolfa Weisblata (przedsiębiorcy budowlanego) założono Towarzystwo Opieki nad Ubogimi, Nerwowo i Umysłowo Chorymi Żydami. Swą nazwę instytucja zawdzięczała dobrodziejce, bez której nie byłoby możliwe rozpoczęcie działalności – znaczne środki na zakup rozległej działki przekazała Zofia Edelman. Opieka nad chorymi psychicznie miała w zakładanym szpitalu polegać przede wszystkim na nowoczesnej wówczas metodzie aktywizacji chorych poprzez pracę. Planowano dla pacjentów proste, ale pożyteczne czynności, wzmacniające ich poczucie wartości i użyteczności społecznej. Jako pierwszy, w 1908 r., oddano do użytku piętrowy pawilon dla mężczyzn, utrzymany w stylistyce uproszczonej secesji (prezentowany tu na zdjęciach). Na parterze zlokalizowano pomieszczenia zabiegowo-administracyjne, na piętrze gros miejsca zajmowały trzy sale dla pacjentów. Sale na piętrze sklepiono kolebkowo. Jako następny wzniesiono pawilon dla kobiet. Cała instytucja rozwijała się prężnie aż do II wojny światowej, w przededniu której w placówce przebywało blisko 400 pensjonariuszy. Już w 1939 r. szpital zajęli Niemcy. 19 sierpnia 1942 r. niemieccy okupanci wraz z ukraińskimi pomocnikami przystąpili do likwidacji otwockiego getta, na którego terenie znajdowała się także „Zofiówka”. Doszło do wymordowania pensjonariuszy oraz personelu. Ten ostatni został kilkanaście godzin wcześniej ostrzeżony przez żydowskiego policjanta. Kilka osób popełniło wobec tego, co miało nadejść, samobójstwo, kilka próbowało ucieczki. Większość pozostała jednak na miejscu. Część z nich rozstrzelano, pozostałych wywieziono do Treblinki. Po przeprowadzeniu akcji Niemcy planowali zaadaptować zabudowania szpitalne na placówkę Lebensbornheim-Ostland, służącą rozwijaniu „rasy nadludzi”. Miało tu zamieszkać 100 matek i ok. 150 dzieci. Planowano utworzenie oddziału położniczego, pediatrycznego, żłobka, przedszkola etc. Zamiary udaremniła zmiana sytuacji na froncie, a w konsekwencji ucieczka Niemców. Po wejściu Rosjan obiekt przejęto i zaadaptowano na cele niemedyczne. Na początku pomieszczono tu Socjalistyczny Ośrodek Szkoleniowy, a później Centralną Szkołę Aktywu ZMP. W połowie lat 50. XX w. powrócono do pierwotnych medycznych funkcji miejsca, urządzając w zabudowaniach dawnego szpitala psychiatrycznego Państwowe Sanatorium Przeciwgruźlicze im. Stefana Okrzei. W kolejnych latach zmieniał się tylko profil placówki, która ostatecznie wyprowadziła się stąd niedługo po 1995 r. Od tego czasu większość zabudowań kompleksu niszczeje. W przypadku prezentowanego tu obiektu prócz ciekawych sklepień kolebkowych warto zwrócić uwagę na inne zachowane we wnętrzu detale, m.in. „pełną” balustradę schodów głównej klatki schodowej czy posadzki z kwadratowych dekoracyjnych płytek ceramicznych w posadzce strefy wejścia oraz z płytek ceramicznych kwadratowych i heksagonalnych (na piętrze).

::: Włączono do bazy w ramach projektu: ,,FOCUS na detal – społeczna dokumentacja detalu architektonicznego zabytków Warszawy i innych miast Mazowsza”, realizowanego w ramach wsparcia ze środków planu rozwojowego (Krajowego Planu Odbudowy / KPO).