Kamienica ul. Środkowa 12, Warszawa

W 1864 r. posesja na rogu obecnych ulic Środkowej i Stalowej została kupiona przez Ludwika Rossignola od Piotra Topczewskiego, w 1866 r. stała się własnością Tekli Dąbrowskiej. W 1867 r. działka należała do Antoniny i Juliana Widychowskich; stał na niej wówczas jednopiętrowy dom murowany (w parterze) z drewnianym piętrem. Na działce znajdowały się także zabudowania gospodarcze: stajnia, wozownia, komórki i kloaka. W 1869 r. nieruchomość należała do Franciszki Hasiewicz, w 1872 r. do Józefa Hasiewicza. W rękach rodziny Hasiewiczów pozostawała do 1911 r., w tymże roku została zakupiona przez Piotra Łopackiego i Franciszka Czerwińskiego. Kolejnymi właścicielami nieruchomości byli: Maria Cisłowska (1919 r.), Mordka i Ita-Perla Lemberg (1930 r.), Boruch i Tauba Frydmanowie, Zlata Makowerowa, Estera Rajczykowa, Chaja Troimawiczowa i Fajga Rojzenowa (l. 1930-1939). W 1955 r. nieruchomość przeszła na własność Skarbu Państwa.

Opis architektury i stan zachowania; detal architektoniczny

Kamienica budowana w kilku etapach. Parter być może pochodzi z najstarszego, pierwszego okresu budowy, i został nadbudowany o piętro (w miejsce piętra drewnianego), na co wskazywać może „odcięcie” gzymsem pierwszego piętra od wyższych pięter oraz kształt i dekoracja okien pierwszego piętra – różne od okien wyższych pięter (otwory ujęte są profilowanymi obramieniami, pierwotnie zwieńczonymi trójkątnymi naczółkami – ich relikty zachowały się nad kilkoma otworami tej kondygnacji). W 1881 r. wzięto pożyczkę pod budowę. Być może jednak dom rozbudowano od razu o dwie murowane kondygnacje, na co wskazywać mogłyby różnice w kształcie okien drugiego piętra (niższe, bardziej „przysadziste”) oraz okien piętra trzeciego i czwartego, zrealizowanych zapewne najpóźniej.

Dwie elewacje frontowe kamienicy – od strony ulicy Środkowej i ulicy Stalowej – ośmioosiowe. Na elewacji od strony Środkowej uprzejazd bramny zamknięty łukiem odcinkowym od strony ulicy i pełnym od podwórza. Wlot przejazdu ujęty rodzajem rustykowanych pilastrów; podobne ujmują ścięty narożnik kamienicy oraz jedną z osi elewacji od strony Stalowej (przetrwał tylko jeden pilaster). Zachowana drewniana brama przejazdu bramnego – dwuskrzydłowa, z odcinkowo zamkniętym nadświetlem. W narożach przejazdu żeliwne odboje – konsolowe, z motywem liścia akantu w części czołowej oraz wolutowymi i roślinnymi w płaszczyznach bocznych. Na obu elewacjach zachowało się do dziś kilka oryginalnych balkonów (kilka innych zastąpiono wtórnymi) – żeliwnych, o ażurowych balustradach z różnymi rodzajami i formami wypełnień w zależności od kondygnacji.

Kamienica znajduje się w gminnej ewidencji zabytków m.st. Warszawy.

Źródła i dokumentacje:

oprac. Katarzyna Komar-Michalczyk na podst.: Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa, Hipoteka / Księgi Wieczyste, księga hipoteczna nr 890 Praga